Nghĩa đen và nghĩa bóng trong ngôn ngữ tiếng Nhật

Quy tắc dịch thuật Saromalang: Phải phân biệt tốt nghĩa đen và nghĩa bóng khi dịch thì mới đảm bảo dịch chính xác điều mà người nói, người viết định diễn đạt.
Xem bài Quiz ở cuối bài.

Từ ngữ tiếng Nhật thường có cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Ví dụ chữ 家 (いえ) nghĩa là "nhà" cũng có hai nghĩa:

家 いえ [GIA]

Nghĩa đen: Ngôi nhà, căn nhà

Nghĩa bóng: Gia đình

Tất nhiên có những từ chỉ có nghĩa đen ví dụ 学生 (がくせい) thì có lẽ chỉ có nghĩa đen.

"Nghĩa đen" là 文字通り [もじどおり, văn tự thông] tức là theo đúng như từng chữ. Tính từ là 文字通りのN. Còn "nghĩa bóng" có thể dùng là 比ゆ的な (ひゆてき tức 比喩的 tỷ dụ đích).

Tôi lấy ví dụ từ này:

辛口

からくち [tân khẩu]

Chúng ta cùng tra từ điển デジタル大辞泉 Đại Từ Tuyền Digital:

から‐くち【辛口】
１ 酒などの口当たりが辛いもの。また、辛みのある食べ物で、特に辛さの強いもの。「辛口の酒」「辛口のカレー」⇔甘口。
２ 甘みよりも辛みを好むこと。また、その人。辛党。⇔甘口。
３ 辛辣(しんらつ)なこと。手厳しいこと。「辛口のコメント」

Ở nghĩa 1 thì nghĩa là những thứ cho vào miệng có vị cay, khi ăn thì cay ví dụ "rượu cay", "cà ri cay". Đối nghĩa là 甘口 amakuchi tức là đồ ăn khi ăn thì ngọt.

Ở nghĩa 2 thì karakuchi là người thích vị cay hơn là vị ngọt, đồng nghĩa với 辛党 karatou [tân đảng = bè đảng cay].

Nhưng ở nghĩa 3 thì lại là "miệng lưỡi cay nghiệt". Ví dụ 辛口のコメント là lời bình luận cay nghiệt.

Tức là chúng ta dùng theo nghĩa bóng khi 辛 kara không phải là cay nữa mà là cay nghiệt. Còn 口 kuchi không phải là miệng nữa mà là miệng lưỡi, lời nói thốt ra.

Quiz Saromalang về nghĩa đen hay nghĩa bóng

Quiz 1: 人は甘い言葉を好みがちだ。

甘い là nghĩa đen hay nghĩa bóng?

Xem đáp án

Đáp án: Con người thường hay thích lời nói ngọt ngào.
Ở đây 甘い (ngọt) là nghĩa bóng nên phải dịch đúng theo nghĩa bóng (nghĩa tỷ dụ) là "ngọt ngào".

Quiz 2: 私は甘党ですよ。チョコレートなど甘いものが大好きです。

甘い là nghĩa đen hay nghĩa bóng?

Xem đáp án

Đáp án: Tôi là người hảo ngọt đấy ạ. Tôi rất thích đồ ngọt ví dụ như sô cô la.
Ở đây 甘い (ngọt) là nghĩa đen, tức là vị ngọt nên dịch ra như trên.